Długo wyczekiwany przez jednego z czytelników wpis. Kawa. Czy jest „zdrowa”, czy można pić bez ryzyka, a może nawet powinno się to robić?
Na wstępie poruszę zasadniczy problem wszelkiego rodzaju badań, mających ocenić szkodliwość produktów spożywczych. One wszystkie są wykonywane na zasadzie kwestionariusza, co rodzi dwa problemy.
Pierwszy, to niemożność ustalenia, czy uczestnik ankiety nie kłamał, albo czy nie podaje swojej diety z ostatnich 3 dni, kiedy mogła się ona dość drastycznie różnić. W praktyce mając odpowiednio dużą grupę badanych, ten problem traci na znaczeniu, ale trzeba zaznaczyć, że istnieje.
Druga sprawa to ryzyko, że dodatkowe elementy zaburzą wyniki. Taki przykład z głowy, śledzie w occie. Oceniając spożycie omega 3, mimowolnie ocenimy też wpływ octu na zdrowie, zaś próbując sprawdzić, czy ocet jakoś pomaga, w grupie z najwyższym jego spożyciem znajdą się też osoby, które jedzą najwięcej ryb.
Kawa kawie nierówna, zapewne inny wpływ ma parzona, inny rozpuszczalna, jeszcze inny bardzo mocna z ekspresu, a co z przesłodzonym cappuccino? W badaniach wszystko jest często wrzucone do jednego worka.
Kawę często pije się z cukrem, bywa też tak, że piją ją osoby wykonujące pracę biurową. Łączy się niekiedy z papierosami czy w ogóle z większą skłonnością do używek. Kawa może też wypłukiwać różne minerały, co będzie pewnie miało wpływ na osoby żyjące w krajach z niskim ich spożyciem, a nie będzie na te, które spożywają ich więcej. To wszystko sprawia, że ciężko może być znaleźć wpływ samej kawy. Ale spróbujmy, bo nic innego nam nie pozostało, nikt przecież nie będzie robił badań pod kontrolą placebo trwających 30 lat.
Kawa a nowotwory
Przyjrzyjmy się metaanalizom
https://bmccancer.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12885-020-6561-9
Nic szczególnego nie udało się tam uzyskać. Dość wyraźny spadek ryzyka przy nowotworze wątroby, tak samo wyraźny wzrost przy jednej z białaczek, ale tu było zbyt mało badań, by wyciągać daleko idące wnioski. Co więcej, jest to białaczka dziecięca, dzieci nie dostają kawy, chyba że w rodzinach gdzie nie bardzo dba się, co dzieciaki jedzą.
Niewiele można wywnioskować, może tylko to, że kawa nie wpływa specjalnie na ryzyko nowotworu żołądka i przełyku, czego najbardziej można się obawiać. Żołądka, bo według części naukowców mocno go drażni, przełyku, bo pije się gorącą.
Przy okazji nowotworu wątroby, kawa dość wyraźnie chroni ten narząd, więc jest polecana osobom zagrożonym jego chorobami.
Kawa a ciśnienie krwi
I znowu mamy problem, bo jeśli kawa wypłukuje wapń i magnez, może tym tylko mechanizmem wpływać na ryzyko rozwoju nadciśnienia. Co oznacza, że jeśli nawet kawa sama w sobie byłaby korzystna, ale piłaby ją osoba z bardzo niskim spożyciem magnezu, to efekt sumaryczny byłby negatywny. Popatrzmy co pokazały badania:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2605331/
Znowu nic nie wiemy. Czy raczej wiemy, że wpływ kawy na pewno nie jest duży, czy w jedną, czy w drugą stronę. Zauważono nawet efekt ochronny wysokiego spożycia. Co oznacza, że ciśnieniowcy mogą pić.
Kawa a wapń i magnez
Tu sprawa jest dość jasna. Kawa zwiększa wydzielanie minerałów w moczu. Co prawda w nocy następuje proporcjonalnie silne zastopowanie tego procesu, ale nie jest wystarczające, by odwrócić efekt:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7836625/
W efekcie u osób pijących kawę doszło do dziennej dodatkowej straty 12 mg wapnia i 4 mg magnezu. Wartości tak niewielkie, że niemal bez znaczenia, ale jednak są. Co więcej, jeśli takie wartości będą zbierać się przez cały rok, to mamy już niebagatelną stratę 4 gramów wapnia. To może tłumaczyć wyraźnie wyższe ryzyko osteoporozy u kobiet, które piją dużo kawy:
https://academic.oup.com/ajcn/article/74/5/694/4737535
Co z absorpcją wapnia i magnezu w jelitach? Nie ma tu niestety badań na ludziach, ale efekt nie wydaje się duży, o ile w ogóle istnieje.
Kawa a żelazo i anemia
Tu mamy jeszcze jaśniejszą sytuację. Kawa bardzo mocno wpływa na ryzyko anemii, drastycznie ograniczając przyswajanie żelaza:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/6402915/
W skrajnej sytuacji spadek przyswajalności był aż dziesięciokrotny! Z ciekawostek, kawa wypita godzinę przed posiłkiem nie hamowała przyswajania, ale wypita godzinę po posiłku już tak.
To może być dobra wiadomość dla osób cierpiących na hemochromatozę, tacy chorzy muszą unikać żelaza. Dzięki kawie mogliby jeść rzeczy, które normalnie są dla nich zakazane.
Kawa a zdrowie psychiczne
To najtrudniejszy problem. Czy ludzie dostają nerwicy lękowej, bo piją za dużo kawy, czy może piją dużo kawy, bo dostali nerwicy? Co prawda badania wykazały zależność między kawą a nerwicami i depresjami, ale kto jest na tyle mądry, by odkryć w którą stronę idzie tu związek przyczynowo skutkowy?
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4668773/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3862156/
Kilka niewielkich badań sugeruje, że przynajmniej osoby z objawami nerwicy lękowej czy z atakami paniki powinny unikać kawy, bo wywołuje ona ataki i zaostrza przebieg ich dolegliwości:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1444724/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8169187/
Oznacza to też, że wstrzymanie się od wszelkich źródeł kofeiny powinno być jedną z podstaw terapii nerwicy lękowej.
Z kolei dla depresji kawa wydaje się wykazywać pozytywny efekt, chroniąc przed chorobą, ale tu mamy tylko badania obserwacyjne:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26518745/
Choroby nerek
Wykryto dość wyraźny wpływ ochronny. Co prawda wyniki są oczywiście zaburzone tym, że osobom z chorobami lekarze / znajomi / internet odradzali picie kawy, ale i tak można powiedzieć, że kawa na pewno nie zwiększa ryzyka:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29571833/
Cukrzyca
Bardzo dobre wiadomości! Kawa zmniejszała ryzyko rozwoju cukrzycy o połowę u mężczyzn, o około 30% u kobiet w grupach z najwyższym spożyciem ponad 6 filiżanek dziennie
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14706966/
Wrzody żołądka
Mówi się, że kawa drażni żołądek, mogąc nawet wywołać owrzodzenia. Jak się okazuje, nie ma związku między jej piciem a chorobą wrzodową:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3680393/
Choroba Parkinsona
Wyraźny wpływ ochronny kawy:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1125458/
Podsumowując
Kawy powinny unikać osoby z nerwicą lękową oraz zagrożone anemią. Reszta ludzkości może pić na zdrowie. No dobra, przekonałem sam siebie, idę sobie zaparzyć filiżankę.